Stanisław Kasznica - w 65. rocznicę śmierci

Podpułkownik Stanisław Kasznica był ostatnim komendantem głównym Narodowych Sił Zbrojnych. Jego postać stała się symbolem represji komunistycznych wobec podziemia narodowego. Zamordowany 12 maja 1948 roku strzałem w tył głowy i pogrzebany na tzw. "Łączce"  na warszawskich powązkach w nieznanym grobie, został dopiero w 2013 r. zidentyfikowany przez prowadzących prace ekshumacyjne archeologów z IPN.

Urodził się 25 lipca 1908 we Lwowie. Był synem Stanisława Kasznicy, profesora i dwukrotnie rektora Uniwersytetu Poznańskiego i Amelii z Malawskich.  Do 1912 rodzina mieszkała we Lwowie, następnie do 1918 w Dublanach koło Lwowa, w listopadzie 1918 przeniosła się do Nałęczowa, rok później do Warszawy, gdzie Stanisław Kasznica rozpoczął naukę w Gimnazjum Górskiego. Wiosną 1920 z rodzicami przeniósł się do Poznania, naukę kontynuował w Gimnazjum im. Karola Marcinkowskiego, maturę złożył w 1927.
Studia prawnicze ukończył na Uniwersytecie Poznańskim. W okresie studiów działał w korporacji akademickiej „Helonia” oraz był członkiem zarządu Bratniej Pomocy jako kierownik sekcji pożyczkowej i kierownik domów akademickich. Po trzecim roku studiów odbył służbę wojskową we Włodzimierzu Wołyńskim, ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy Artylerii. Studia z tytułem magistra prawa ukończył w 1933, we wrześniu aplikował się w kancelarii adwokackiej Weinfelda w Warszawie, w 1935 objął radcostwo prawne w garbarni Rogowskich w Gnieźnie. Przed wybuchem wojny zdał w Poznaniu egzamin adwokacki. Działalność polityczną rozpoczął w Obozie Wielkiej Polski. Od kwietnia 1934 działał w Obozie Narodowo-Radykalnym (ONR-ABC). Był członkiem wewnętrznej tajnej struktury ONR pod nazwą Organizacja Polska.

W stopniu porucznika brał udział w kampanii wrześniowej w 1939, służąc  w 7 Dywizjonie Artylerii Konnej w składzie Wielkopolskiej Brygady Kawalerii pod dowództwem gen. Romana Abrahama. W armii gen. Tadeusza Kutrzeby walczył w bitwie nad Bzurą, spod Kutna przeszedł do Warszawy, bronił stolicy. Za walki te odznaczony został Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari.

Po klęsce działań wojennych nie poszedł do niewoli niemieckiej. Od października 1939 był w konspiracji jednym z czołowych działaczy tzw. Grupy Szańca (wojennej kontynuacji ONR-ABC), jednym ze współzałożycieli Związku Jaszczurczego, wojskowej organizacji ONR i organizował z ramienia ONR-ABC komisariaty cywilne. W Warszawie kierował łącznością Związku Jaszczurczego i Narodowych Sił Zbrojnych. Po układzie scaleniowym wszedł w lipcu 1943 w skład prezydium Tymczasowej Narodowej Rady Politycznej, będąc jednym z jej ośmiu założycieli. Pełnił też funkcję szefa administracji ogólnej Służby Cywilnej Narodu. Latem 1943 opracował jako kierownik szefostwa administracji SCN regulamin sądów kapturowych. Od lipca 1944 był zastępcą a później szefem Oddziału I KG NSZ (niescalonego z AK). W pierwszych kilku dniach powstania warszawskiego walczył na Ochocie, skąd z ludnością cywilną wyszedł ze stolicy i wyjechał do Częstochowy.

Od sierpnia 1944 był członkiem Rady Politycznej NSZ, szefem oddziału organizacyjnego NSZ. We wrześniu 1944 został mianowany komendantem Okręgu VIII Częstochowa NSZ. W marcu 1945 objął funkcję zastępcy komendanta Inspektoratu Ziem Zachodnich, od kwietnia był p.o. komendanta tego obszaru. Do sierpnia 1945 był dowódcą okręgu poznańskiego NSZ. W sierpniu został p.o. Komendanta Głównego NSZ. Pełnił tę funkcję do lutego 1947. Na przełomie lat 1946/1947 podporządkował resztki organizacji NSZ Komendzie Głównej Narodowego Zjednoczenia Wojskowego.

Pokazowy proces Stanisława Kasznicy

15 lutego 1947 został aresztowany przez UB w Zakopanem, gdzie przebywał wraz z rodziną. Osadzono go w warszawskim więzieniu przy ul. Rakowieckiej. Świadkowie wspominają o zadawanych mu okrutnych torturach. Wyrokiem z 2 marca 1948 po pokazowym procesie Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie  skazał go na czterokrotną karę śmierci. Razem z Kasznicą sądzono jego bliskiego współpracownika Lecha Neymana, członka Komendy Głównej NSZ oraz czterech innych "wyklętych": Mieczysława Paszkiewicza, Andrzeja Jastrzębskiego, Wandę Marię Salską i Stefanię Żelazowską. Prezydent Bolesław Bierut nie skorzystał z prawa łaski. Wyrok wykonano 12 maja 1948 r.
w więzieniu mokotowskim przez strzał w tył głowy. Kasznicę pochowano w mundurze Wehrmachtu na tzw. "Łączce" na warszawskich Powązkach, co miało dodatkowo urągać pamięci zamordowanego. 30 września 1992 Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego uznał wyrok byłego WSR w Warszawie za nieważny.

20 sierpnia 2009 został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski.